Najezda komaraca: Stižu nove bolesti- denga, virus Zapadnog Nila i čikungunja groznica!
Sa lijepim vremenom stigla je i najezda komaraca, a sa njima i strah od mnogih bolesti koje prenose, kao što su Denga, Žuta groznica, Virus Zapadnog Nila, Čikungunja groznica, a stručnjaci se slažu da su globalno zatopljavanje, tropske vrućine, migracija stanovništva, donijeli u naše krajeve infektivne bolesti koje su bile nepoznate na ovom podneblju. Stručnjaci ukazuju da su se vratile i stare bolesti koje su bile iskorijenjene na ovim prostorima Evrope, poput malarije.
Iz Federalnog epidemiološkog zavoda doznajemo da do sada u BiH nije registriran nijedan slučaj zaraze groznicom zapadnog Nila, ali da postoji mogućnost da se ona prenese.
Za groznicu Zapadnog Nila je karakteristično da se infekcija uglavnom odvija bez simptoma ili su toliko blagi i nespecifični da niko ne bi pomislio da se radi o nekom egzotičnom oboljenju, a da se teži oblik bolesti u vidu meningitisa ili encefalitisa, koji zahtijeva bolničko liječenje, razvija kod jedne od 150 ubodenih osoba.
Virus Zapadnog Nila prenose komarci. Iako su u većini slučajeva simptomi blagi i očituju se u obliku glavobolja, visoke temperature, ukočenosti vrata, tremora, grčeva i slabosti u mišićima, u težim slučajevima mogu izazvati paralizu i komu, pa čak i smrt.
Iza imena virus zapadnog Nila (engl. West Nile virus, WNV) krije se mali, kuglasti virus obavijen lipidnom ovojnicom. Pripada porodici Flaviviridae koja je pak dio velike skupine arbo-virusa. Arbo-virusi (od engl. arthropodborne) su pak virusi koje prenose, kako im ime kaže člankonošci, i to hematofagni člankonošci, dakle životinje koje se hrane krvlju.1
Uz WNV, u porodicu Flaviviridae svrstani su i drugi medicinski važni virusi poput virusa žute groznice (po kojem je porodica dobila ime, od lat. flavus – žut), virus denge te virus japanskog encefalitisa.Virusna čestica je građena od tri proteina: jedan je vezan uz nukleinsku kiselinu, a dva su vezana uz ovojnicu. Jedan se protein nalazi na površini virusne čestice. On je odgovoran za vezanje na receptore stanice domaćina. Zbog sličnosti toga proteina među flavivirusima, imunost prema jednom virusu može štititi od infekcije drugim flavivirusom.Virus zapadnog Nila (WNV) izoliran je 1937. godine iz krvi oboljele žene koja je živjela na području zapadnog Nila u Ugandi. 1
Kapsida se uz pomoć dva viralna glikoproteina kači za ćeliju domaćina. Zaraza u ljudi najčešće se javlja u augustu, a u konja u septembru. Upravo u augustu nađen je i velik postotak zaraženih komaraca vrste Culex pipiens. Osim iz te vrste, virus WNV izdvojen je i iz drugih vrsta komaraca kao što su: Culex salinarius, Culex restuans, Culex quinquefasciatus, Aedes vexans, Ochlerotatus triseriatus i Anopheles punctipennis.
Kao primarni vektori u ptica smatraju se vrste Culex pipiens i C. restuans, dok je C. salinarius primarni prijenosnik virusa WNV na čovjeka, a Aedes/Ochlerotatus spp. na konja. Smatra se da je za preživljavanje virusa od presudne važnosti njegov vertikalni prijenos u komaraca roda Culex ili njihovo preživljavanje tokom zimskog razdoblja. Procijenjeni rizik od opasnosti prijenosa virusa WNV transfuzijom krvi 2000 puta je veći nego za HIV (human immunodeficiency virus) i virus hepatitisa C te 200 puta veći nego za virus hepatitisa B.
Transmisijski ciklus
Bolest se na ljude prenosi ubodom zaraženog komarca. Glavni su prijenosnici komarci roda Culex, no virus je pronađen i u jedinkama drugih vrsta komaraca (rodovi Aedes i Anopheles). U prirodi se WNV održava u enzootskom ciklusu između ptica i komaraca. Do sada je virus utvrđen u 61 vrsti komarca, u više od 300 vrsta ptica te u više od 30 vrsta drugih kralježnjaka (glodavaca, šišmiša, mačaka, pasa i dr.). U zaraženih je ptica virus prisutan u krvi (viremija) u visokim razinama, pa su stoga upravo ptice glavni rezervoar virusa.2
Smatra se da su ptice selice najvažnije za rasprostranjenje virusa iz endemskih područja u druge krajeve. Bolest se može prenijeti na konje i na ljude, no oni su tek slučajni domaćini WNV-u. To znači da se preko njih virus ne može širiti, jer imaju kratkotrajnu viremiju s niskom razinom virusa, pa ne mogu preko krvi zaraziti komarce. Virus prenosi samo ženka, jer kao i kod svih vrsta komaraca samo se ženka hrani krvlju. Virus se umnožava u crijevu i drugim njenim organima, potom se prenosi u žlijezde slinovnice da bi se pri uzimanju obroka krvi prenosio na drugog domaćina. Prijenos sa čovjeka na čovjeka nije moguć, osim transfuzijom krvi ili transplantacijom organa. 3
Filogenija
Od samoga postanka virus se javio u obliku dva tipa: tip 1 i tip 2. Dok je tip 2 pretežno zastupljen u Africi, tip 1 je karakterističan za Sjevernu hemisferu planete Zemlje, računajući i Mediteran.4
Rizične grupe za ovaj virus su: osobe starije od 50 godina, muške osobe, osobe koje boluju od hipertenzije ili od dijabetes melitusa, te imunokompromitirane osobe (usljed prethodno prebolovane neke bolesti ili usljed bilo kakve transplantacije: krvi, cerebrospinalne tekućine ili nekog organa).
Za 80% inficiranih ljudi karakteristična je asimptomatska infekcija dok se kod ostalih 20% javlja groznica karakteristična za West Nil virus, sa popratnim pojavama kao što su: glavobolja, povišena temperatura, iznemoglost, bol u mišićima, oticanje limfnih žlijezda i u rijetkim slučajevima osip po tijelu. WNV groznica je febrilni sindrom koji uzrokuje simptome slične gripi. Blagi akutni simptomi javljaju se u trajanju tri do šest dana nakon pojave simptoma. Svega 1% ljudi inficiranih ovim virusom podložno je neuroinvazivnim oboljenjima (encefalitis – upala mozga, meningitis – upala moždane ovojnice, encefalomeningitis – kombinacija prethodne dvije i poliomijelitis – paraliza). Uz sve ove navedene simptome mogu se javiti i gastrointestinalni problemi poput: mučnine, gubitka apetita i dijareje.
Općenito je nizak nivo otpornosti čovjeka na ovaj virus. Stopa smrtnosti je od 3 – 15%, što nije uopšte bezazleno.
Metode detekcije
Direktne metode koje se koriste za dokazivanje ovoga virusa su: izolacija na osnovu ćelijskih kultura, dokazivanje nukleinskih kiselina ovoga virusa uz pomoć RT – PCR, te dokazivanje antigena uz pomoć imunofluorescencije. Ali najčešće se koriste indirektne metode, tačnije serološke metode kao što je ELISA test. Pri tome uzorkovanje vršimo iz likvora krvi, seruma ili CFS – a. Uzorkovanje se vrši u akutnoj i rekonvalescentnoj fazi (2 – 3 sedmice nakon uzorkovanja u akutnoj fazi). Rezultati kod pozitivnih osoba na ovaj virus će ukazivati na smanjen nivo proteina u krvi, na limfocitnu pleocitozu te na referentne vrijednosti za ovaj virus glukoze i mliječne kiseline u krvi.5
Dosta se radilo na otkrivanju lijeka za ovaj virus. Djelotvornim su se pokazali ribavirin, 6 – azauridin, 6 – azauridin triacetat, ciklopentenilcitozin, mikofenolna kiselina, 2 – tio – 6 – azauridin i pirazofurin. Za sve njih se smatra da imaju sposobnost da spriječe sintezu nukleoproteinskih čestica, te sintezu glikoproteina usljed čega je onemogućeno kačenje za stanice domaćina. Genetičke informacije o ovom virusu su previše oskudne, kako bi omogućile detaljan opis virusa i njegovu dinamiku širenja. Tako bi se u budućnosti trebalo bazirati na otkrivanje receptora na ćelijama vertebrata za koje se kači ovaj virus svojim glikoproteinima, te na otkrivanju tropizma ili njegove specifičnosti samo za vertebra.
Radi se na pripravljanju vakcine za čovjeka i na razvoju bržih i boljih testova kako bi se detektovao i dijagnosticirao ovaj virus. WHO zajedno sa ENIVD, ECDC i EpiSouth konstantno nadgledaju i prate situaciju vezanu za ovaj virus (monitoring)!6
Možemo zaključiti da je najbitnija osviještenost i oprez zdravstvenih radnika, te kontrola davaoca krvi prije transfuzije ili bilo kakve transplantacije. Također je bitno redovno kontrolisati populacije konja i ptica (lokalna zajednica mora prijaviti mrtve ptice). Identifikacija lokalnih vrsta komaraca može biti od velike koristi, jer je bitno pratiti prisustvo invazivnih vrsta komaraca.7
Počela je sezona invazije komaraca. Šta će se desiti ostaje da vidimo!!
Reference
Čavlek , T. & Sternak, S. (2012) Virus West Nile. Medicinski fakultet , Zagreb
Gubler DJ. The continuing spread of West Nile virus in the Western Hemishpere. Clin Infect Dis 2007.; 45:1039–46.
Abramovitz, M. (2004) West Nile Virus. Lucent Books. Lucent Books, USA.
http://www.cdc.gov/ncidod/dvbid/westnile/wnv_factsheet.htm
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs354/en/
http://www.episouthnetwork.org/search/node/west%20nile%20virus
